De start van de CO2-Prestatieladder: ‘We hadden de wind in de rug’

Het is 2007. De film An Inconvenient Truth van Al Gore zit nog vers in het geheugen van iedereen. En klimaatverandering is een hot topic, ook in het bedrijfsleven. Niet verwonderlijk dus dat het onderwerp ook ter sprake komt tijdens een diner van managers en directeuren uit de spoorwegenbranche. Ook Ger zit aan tafel, toen nog hoofd van de afdeling Aanbesteden, Kostenmanagement en Inkoop (AKI) bij de Nederlandse spoorwegbeheerder ProRail.

“We waren toen al best tevreden over hoe ProRail het deed op het gebied van duurzaamheid. We maakten immers een van de duurzaamste vormen van reizen mogelijk”, vertelt Ger. “Tegelijkertijd ging een groot deel van onze financiën (zo’n 90 procent, gelijk aan 2 miljard euro) naar externe partijen. We vroegen ons af: hoe kunnen we hén nu stimuleren om de juiste dingen te doen? Iedereen aan tafel keek naar mij. Ik was immers verantwoordelijk voor de relaties met externe partijen.”

De start van de CO2-Prestatieladder

Het onderwerp zakte daarna eventjes weg bij Ger, herinnert hij zich. Totdat de Koninklijke BAM Groep (een van de grootste bouwconcerns van Nederland) zijn CO₂-voetafdruk bekend maakte, als een van de eerste bedrijven in Nederland. Het herinnerde hem eraan dat er ook bij ProRail werk aan de winkel was: “Ik dacht: ga eens wat doen, Ger.” Zo gezegd, zo gedaan. Van 2008 tot het voorjaar van 2009 ontwikkelde ProRail een nieuw duurzaamheidsinstrument, dat aannemers moest stimuleren om met CO₂-reductie aan de slag te gaan. De CO₂-Prestatieladder was geboren.

Johan was direct enthousiast over de eerste opzet van de Ladder en werd al snel inhoudelijk verantwoordelijk voor de ontwikkeling ervan. “We vonden een aantal zaken belangrijk”, zegt hij. “Ten eerste wilden we aannemers zoveel mogelijk vrijheid en ruimte geven. Ze moesten zelf kunnen bepalen hóé ze hun CO₂-uitstoot gingen reduceren. De Ladder moest bedrijven daarnaast stimuleren om samen te werken, kennis te delen en gezamenlijk impact te maken in de keten. Certificering bleek een mooie manier om dat voor elkaar te krijgen.”

Ook was het belangrijk dat verduurzaming en CO₂-reductie niet alleen op projectbasis zouden plaatsvinden. De CO₂-Prestatieladder moest bedrijven juist stimuleren om verduurzaming in de gehele bedrijfsvoering te verankeren. “Anders werkt het niet”, zegt Ger. “De directeur van een baggerbedrijf legde het toentertijd mooi aan me uit. ‘Wij zijn actief over de hele wereld’, zei hij. ‘Moeten we dan onze zuinigste schepen vanuit alle werelddelen hierheen halen, om een aanbesteding te winnen?’ Dat is niet logisch, zorgt juist voor meer CO₂-uitstoot en zet geen echte zoden aan de dijk. Door bedrijven te belonen voor verduurzaming in de gehéle bedrijfsvoering omzeilden we dat probleem.”

De directie en de markt overtuigen

Toen de eerste versie van de CO2-Prestatieladder op tafel lag, was het zaak om de interne organisatie van ProRail te overtuigen van de meerwaarde ervan. Ger en Johan hadden wat dat betreft de wind in de rug, zegt Ger: “Klimaatverandering en duurzaamheid leefden al bij de directieleden, die juichten het toe. Maar de eerste reactie van de financieel directeur was natuurlijk wel: “wat gaat dat kosten?” Een fictief gunningsvoordeel van 10 procent op een budget van 2 miljard euro, suggereert immers een mogelijke kostenpost van 200 miljoen euro. “Maar we konden snel en simpel aantonen dat het maximaal om 0,33 procent aan extra kosten zou gaan”, aldus Ger. “Dat viel ontzettend mee. De CO₂-Prestatieladder was dan ook vrij onomstreden binnen ProRail.”

De volgende stap: het overtuigen van de markt. Ook dat bleek geen lastige opgave. Daar was een simpele reden voor: ProRail had pakweg 95 procent van de spoorwegenmarkt in handen en veel aannemers waren bijna volledig afhankelijk van de spoorwegbeheerder. Toen ProRail de CO₂-Prestatieladder aankondigde, was er dan ook weinig weerstand vanuit de markt. Aannemers gingen vooral voortvarend met de Ladder aan de slag. “Je bent nu eenmaal erg machtig als aanbestedende partij”, verklaart Ger. “ProRail had veel vrijheid om eigen beslissingen te nemen. En dus ook om de CO₂-Prestatieladder gewoon in de markt te zetten.”

Trots op het certificaat

Maar dat was zeker niet de enige reden voor het succes van de Ladder. Het duurde bijvoorbeeld niet lang voordat aannemers intrinsiek enthousiast waren over de Ladder en de kansen ontdekten en benutten. Johan: “Ieder bedrijf had wel een aantal enthousiastelingen in dienst. Die beseften dat ze geld konden besparen met de Ladder, door het laaghangende fruit te plukken (ofwel in te zetten op energiebesparing).”

Steeds meer bedrijven bleken trots te zijn op hun Ladder-certificaat en gingen er actief over communiceren. “Ze maakten er een imagoverhaal van en lieten het in hun voordeel werken”, vult Ger aan. “Dat enthousiasme waarmee de markt de CO₂-Prestatieladder oppakte, was een belangrijke succesfactor.”

Een marktconform instrument

De CO₂-Prestatieladder sluit daarnaast heel goed aan bij wat bedrijven doen, hoe ze dat doen en waarom ze dat doen. Ook dat bleek een belangrijke sleutel tot succes, stelt Johan: “De Ladder is een marktconform instrument. Het geeft bedrijven de ruimte om eigen keuzes te maken, beloont innovatie en vooruitstrevendheid, legt de focus op zaken als efficiëntie, procesbeheersing, concurrentie en samenwerking… Allemaal elementen die goed aansluiten bij wat bedrijven zijn en waar ze voor staan.”

“Wanneer je een duurzaamheidsinstrument ontwikkelt, is het belangrijk om je te verplaatsen in de bedrijven die het raakt”, vervolgt Johan. “Daar zijn we goed in geslaagd, denk ik. We merkten al snel dat bedrijven de CO₂-Prestatieladder waardeerden en omarmden.”

Het stokje overgeven

Op den duur bleek het noodzakelijk om de CO₂-Prestatieladder onder te brengen bij een onafhankelijke stichting. “Het succes groeide ons boven het hoofd”, aldus Ger. “De Ladder nam steeds meer van onze tijd in beslag, terwijl het niet onze kerntaak was. Ondertussen wilde Rijkswaterstaat er ook mee aan de slag en klopten geïnteresseerde gemeenten bij ons aan.”

Met andere woorden: het werd tijd om de Ladder over te dragen aan een partij die zich er wél fulltime op kon focussen. Dat werd Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen, kortweg SKAO.

Klein beginnen, met grote ambities

Onder de hoede van SKAO is de CO₂-Prestatieladder gestaag verder gegroeid in Nederland. En in buurland België wordt er inmiddels ook mee geëxperimenteerd. Johan kijkt daar niet van op: “De CO₂-Prestatieladder is een belangrijk instrument in elke fase van de klimaattransitie. In de beginfase kan het de klimaattransitie in gang zetten, in verschillende sectoren. In een later stadium biedt het de kennis- en samenwerkingsinfrastructuur om vervolgstappen te zetten. En het stimuleert bedrijven om nieuwe innovaties in hun bedrijfsvoering te blijven integreren.”

Voor landen die in de toekomst met de CO₂-Prestatieladder aan de slag gaan, sluit Ger af met een gouden tip: “Als je langzaam opbouwt en bedrijven de ruimte geeft om zich voor te bereiden, krijg je iedereen mee. Begin dus vooral klein, bijvoorbeeld door de Ladder in één sector te introduceren. Communiceer tegelijkertijd duidelijk dat de CO₂-Prestatieladder voor elke sector geschikt is. Zo voelen de bedrijven in die ene sector zich de voorlopers en kunnen bedrijven in andere sectoren zich voorbereiden op wat er komen gaat.”

Dit artikel vormt deel van een nieuwe serie. Naar aanleiding van het 12,5-jaar bestaan van de CO_2-Prestatieladder en onze activiteiten om de Ladder uit te rollen in Europa, blikken we terug op de beginjaren en de ontwikkeling van het instrument. Met als doel om lessen te leren en verhalen te delen. 

>> Bekijk onze Testimonials (EN), een selectie van verhalen en voorbeelden uit de geschiedenis van de Ladder sinds 2009. Wat is er nodig om de Ladder succesvol te implementeren en wat zijn de voordelen?